Zgodnie z rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw okręgowi inspektorzy PIP będą mogli wydawać decyzje administracyjnych o istnieniu stosunku pracy. Ustawa ma nadać PIP uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych zamieniających nieprawidłowo zawarte umowy cywilnoprawne w umowy o pracę, a tym samym wywrzeć presję na pracodawców aby zawierali umowy o pracę.
Inspektorzy PIP będą mogli przekształcić umowy (np. zlecenia, dzieło czy B2B) w stosunek pracy, gdy zawarto umowę cywilnoprawną.
Inspektorzy PIP w drodze decyzji będą mogli ustalać m.in.
- rodzaj umowy o pracę
- datę zawarcia umowy o pracę
- datę rozpoczęcia pracy
- rodzaj i miejsce wykonywania pracy
- wymiar czasu pracy
- wynagrodzenie
Inspektor w decyzji ustali datę rozpoczęcia pracy – inspektor PIP może stwierdzić istnienie stosunku pracy od dnia zawarcia umowy czyli ze skutkiem wstecznym.
Jeżeli nie można dokładnie ustalić warunków pracy, inspektorzy PIP mogą ustalić, że zawarto umowę o pracę na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy, z wynagrodzeniem minimalnym i miejscem pracy w siedzibie pracodawcy.
Inspektorzy PIP będą mogli stwierdzać istnienie stosunku pracy nawet gdy na zawarciu umowy cywilnoprawnej zależało samemu zleceniobiorcy. Najwyraźniej wola stron nie wiąże PIP a przecież zdarza się, że sami zleceniobiorcy wybierają zatrudnienie na podstawie umowy cywilnoprawnej. Nie jest jasne czy w jakimkolwiek zakresie byłaby brana pod uwagę wola stron umowy. W praktyce gospodarczej funkcjonuje pewna grupa osób – np. zatrudnieni na kontraktach cywilnych lub na umowach B2B, które z różnych względów, mogą nie być zainteresowane zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę.
Decyzji inspektora ustawa nadaje rygor natychmiastowej wykonalności „na przyszłość” w zakresie skutków, jakie przepisy prawa pracy wiążą z nawiązaniem stosunku pracy oraz obowiązkami w zakresie podatków i ubezpieczeń społecznych powstałymi od dnia jej wydania.
W zakresie składek na ZUS i podatków, decyzja stwierdzająca istnienie stosunku pracy wstecznie wywołuje skutki prawne dopiero po dniu, w którym stanie się ostateczna, a w razie odwołania – po uprawomocnieniu się wyroku sądu. Oznacza to, że wniesienie odwołania wstrzymuje jej wykonalność w zakresie w jakim decyzja dotyczy obowiązków składkowych i podatkowych pracodawcy przypadających na okres przed dniem jej wydania. Wykonanie decyzji będzie podlegało wstrzymaniu w zakresie skutków, jakie przepisy prawa wiążą z obowiązkami w zakresie podatków powstałymi przed dniem wydania decyzji, obowiązkami w zakresie ubezpieczeń społecznych powstałymi przed dniem wydania decyzji.
Decyzja o ustaleniu stosunku pracy ma podlegać natychmiastowemu wykonaniu od dnia jej doręczenia pracodawcy. Wniesienie odwołania ani skargi do sądu nie będzie wstrzymywało natychmiastowej wykonalności decyzji.
Pracodawca, który otrzyma decyzję będzie musiał traktować zleceniobiorcę/ usługobiorcę etc. jak pracownika m.in. zgłosić taką osobę do ZUS, odprowadzać zaliczki na podatek dochodowy do urzędu skarbowego, prowadzić dokumentację pracowniczą, udzielać urlopów przysługujących pracownikom, wysłać na okresowe badania lekarskie etc.
Pracodawcy przysługiwać będzie krótki 14 dniowy termin na wniesienie odwołania od decyzji okręgowego inspektora PIP do Głównego Inspektora Pracy.
Od decyzji głównego inspektora pracy dotyczących stwierdzenia istnienia stosunku pracy będzie przysługiwało odwołanie do Sądu Pracy w terminie 1 miesiąca. W odwołaniu będzie można wnosić o odszkodowanie w przypadku poniesienia szkody w związku z wydaniem decyzji. Odpowiedzialność odszkodowawcza będzie spoczywała na Skarbie Państwa.
Rząd planuje wprowadzenie nowych przepisów już od 1 stycznia 2026 r. Wątpliwości budzi bardzo krótki okres vacatio legis.
Na razie projekt jest w fazie konsultacji. Organizacje pracodawców krytykują przed wszystkim zastosowanie rygoru natychmiastowej wykonalności dla decyzji stwierdzającej istnienie stosunku pracy.
Zdaniem Konfederacji Lewiatan, projektowane przepisy, w obecnym brzmieniu, niosą ze sobą wysokie ryzyko poważnych i nieodwracalnych konsekwencji gospodarczych dla polskich przedsiębiorców i wykraczają poza wymogi KPO.
Pracodawcy uznają, że projekt zbyt głęboko ingeruje w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, narusza zasadę swobody umów oraz przenosi niezwykle złożone rozstrzygnięcia z obszaru sądów pracy do administracji publicznej.
Przyznanie Państwowej Inspekcji Pracy uprawnienia do przekształcenia umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę w drodze decyzji okręgowego inspektora pracy, zostało negatywnie zaopiniowane przez Rządowe Centrum Legislacji, z uwagi na zasadnicze wady prawne oraz poważne i często nieodwracalne skutki dla pracodawców.
Szczególne obawy budzą:
- natychmiastowa wykonalności decyzji,
- retroaktywność decyzji (np. od daty zawarcia umowy cywilnoprawnej)
- ustalanie kluczowych elementów stosunku pracy w drodze decyzji administracyjnej a nie przez sądy pracy
- działanie inspektorów PIP z urzędu w oderwaniu od woli osoby świadczącej pracę.
Zdjęcie: www.freepik.com
